Ποιά δημοσκοπικά στοιχεία μπορούμε να εμπιστευτούμε για τις επερχόμενες εκλογές και ποια όχι.
Στις εκλογές της 21ης Μαίου 2023 προέκυψε μια μεγάλη ανατροπή στα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ. Ενώ όλες οι δημοσκοπήσεις (ακόμα και φιλικά προσκείμενες) έδειχναν τον ΣΥΡΙΖΑ κοντά στο 29% εν τέλει το ποσοστό του ήταν ~20%. Ταυτόχρονα, και η διαφορά μεταξύ των δύο κομμάτων ήταν πολύ μεγαλύτερη της προβλεπόμενης και έφτασε τις 20 μονάδες. Αυτό το αποτέλεσμα μπορεί να οδηγήσει κάποιον να μην εμπιστεύεται καθόλου τις δημοσκοπήσεις μιας και “πάντα κάνουν λάθος”. Την ίδια στιγμή όμως, οι δημοσκοπήσεις πλέον καταγράφουν την μεγάλη διαφορά της ΝΔ με τον ΣΥΡΙΖΑ όπως και τα χαμηλά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ. Θα μπορούσε δηλαδή κάποιος να πιστέψει πως όποιο σφάλμα είχαν κάνει οι δημοσκόποι στις προηγούμενες εκλογές έχει πλέον διορθωθεί. Προκύπτει συνεπώς τα ερωτήματα: Γιατί έκαναν “λάθος” οι δημοσκοπήσεις? Μπορούμε να τις εμπιστευτούμε?
Καταρχάς, ας δούμε τι βρήκαν σωστά οι δημοσκοπήσεις και τι όχι. Οι τελικές μας προβλέψεις που προέκυψαν από μέσους όρους των δημοσκοπήσεων ήταν
- ΝΔ: 36.2%, ΣΥΡΙΖΑ: 29.1%, ΠΑΣΟΚ: 10.2%, ΚΚΕ: 6.9%, ΕΛ: 4%, ΜΕΡΑ25: 4.2%,
τα τελικά αποτελέσματα ήταν
- ΝΔ: 40.81%, ΣΥΡΙΖΑ: 20.07%, ΠΑΣΟΚ: 11.7%, ΚΚΕ: 7.13%, ΕΛ: 4.4%, ΜΕΡΑ25: 2.5% .
Το στατιστικό σφάλμα των δημοσκοπήσεων είναι χονδρικά +-2%. Συνεπώς, οι δημοσκοπήσεις ήταν εντός στατιστικού σφάλματος για όλα τα κόμματα πέραν του ΣΥΡΙΖΑ και ελαφρώς της ΝΔ. Επίσης η ΝΔ έλαβε ένα ποσοστό παραπλήσιο αυτού που είχε πάρει το 2019 (39.85% το 2019, 40.81% το 2023). Η διαφορά 20 μονάδων από το δεύτερο κόμμα, και το ποσοστό ~40% μπορεί να φαίνονται εντυπωσιακά αποτελέσματα αλλά βλέπουμε πως κατα βάση μόνο στον ΣΥΡΙΖΑ και στον γύρω από αυτόν χώρο τα αποτελέσματα είναι παράξενα. Εκεί πρέπει να εστιάσουμε.
Καταρχάς ας αναφέρουμε έναν λόγο που μάλλον δεν ευθύνεται για την κακή πρόβλεψη των ποσοστών του ΣΥΡΙΖΑ απ΄τους δημοσκόπους και εμάς. Η κακή αυτή πρόβλεψη μάλλον δεν οφείλεται σε μη αντιπροσωπευτικό δείγμα των δημοσκοπήσεων. Οι δημοσκόποι πλέον καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια για να προσεγγίσουν νεανικά κοινά, μέσα από κλήσεις σε κινητά τηλέφωνα αλλά και με διαδικτυακά πάνελ. Ταυτόχρονα, οι δημοσκόποι κάνουν μια σειρά από σταθμίσεις προκειμένου το δείγμα τους να είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού.
Τι μπορεί να ευθύνεται για τις κακές προβλέψεις? Διάφοροι δημοσκόποι ανέφεραν μετά το αποτέλεσμα πως είχαν μετρήσεις παρόμοιες με το αποτέλεσμα αλλά αποφάσισαν να μην τις δημοσιεύσουν γιατί απέκλιναν υπερβολικά από τους υπόλοιπους δημοσκόπους. Αυτή πιστεύουμε πως όντως μπορεί να είναι μια αιτία για το μεγάλο σφάλμα των δημοσκοπήσεων. Δύσκολα θα δημοσιεύσει κάποιος μια μέτρηση που αποκλίνει 10% από τις υπόλοιπες, φοβούμενος πως θα θιγεί η αξιοπιστία του. Ταυτόχρονα όμως, αυτή η εξήγηση δεν είναι από μόνη της πειστική. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα οι δημοσκόποι θα παρατηρούσαν πως οι μετρήσεις τους για τον ΣΥΡΙΖΑ παρέμεναν κοντά στο ~20% και άρα σιγά σιγά θα δημοσίευαν “σωστές” προβλέψεις μιας και θα τις εμπιστεύονταν περισσότερο. Συνεπώς, πιστεύουμε πως συνέβη μια μεταβολή στα δημοσκοπικά ποσοστά απότομα και λίγο πριν τις εκλογές και δεν υπήρξε αρκετός χρόνος για να αντιδράσουν οι δημοσκόποι. Αυτό συμβαδίζει και με το μεγάλο ποσοστό των αναποφάσιστων σε αυτές τις εκλογές.
Εν τέλει η εξήγηση που δίνουμε στο φαινόμενο είναι η εξής: ένα σημαντικό ποσοστό των ψηφοφόρων αποφασίζει τελευταία στιγμή τι θα ψηφίσει και/ή πιθανά αλλάζει και την απόφαση που δηλώνει στους δημοσκόπους λίγο πριν την κάλπη. Μια υπόθεση που μπορούμε να κάνουμε είναι πως αυτοί οι ψηφοφόροι προέκυψαν απο την κρίση χρέους και δεν είναι πολύ πιστοί σε κάποιο κόμμα. Στις προηγούμενες εκλογές αποφάσιζαν κατα βάση να ψηφίσουν ΣΥΡΙΖΑ (τελευταία στιγμή) δίνοντας του έτσι και μια θετική απόκλιση σε σχέση με τις δημοσκοπήσεις. Σε αυτές τις εκλογές μάλλον τον απέρριψαν μαζικά την τελευταία στιγμή.
Μια τέτοια ερμηνεία έχει ενδιαφέρον για τις επόμενες εκλογές μιας και σημαίνει πως οι δημοσκοπήσεις δεν “διορθώθηκαν” (συγκεκριμένα δεν μπορούν από την φύση τους να μοντελοποιήσουν ψηφοφόρους οι οποίοι τελευταία στιγμή αποφασίζουν ή αλλάζουν την ψήφο τους). Τα σημερινά τους αποτελέσματα αν και ευθυγραμμίζονται με το αποτέλεσμα των εκλογών του Μαΐου (στις 2023-06-19 υπολογίζουμε ΝΔ 42.1%, ΣΥΡΙΖΑ 19.7%, ΠΑΣΟΚ 11.4%, ΕΛ 4.1%, ΚΚΕ 7%, ΜΕΡΑ25 2.4%, ΝΙΚΗ 3.6%, Πλεύση Ελευθερίας 4.6%) μπορεί να ξαναμεταβληθούν απότομα στις επόμενες εκλογές.
Υποστηρίξαμε πως η ΝΔ και ο ΣΥΡΙΖΑ μάλλον παρουσιάζουν μεγάλες μεταβολές πάνω από το στατιστικό σφάλμα. Μπορούμε να προσθέσουμε και την υπόθεση πως το ΚΚΕ για παράδειγμα θα πρέπει να έχει μικρές μεταβολές από τις δημοσκοπήσεις στις εκλογές μιας και οι ψηφοφόροι του είναι σταθεροί στις προτιμήσεις τους. Πώς μπορούμε να κάνουμε αυτήν την ανάλυση πιο συγκεκριμένη? Ερευνούμε πόση ήταν ακριβώς η απόκλιση των τελικών αποτελεσμάτων για κάθε κόμμα διαχρονικά από τον μέσο όρο των δημοσκοπήσεων λίγο πριν τις εκλογές. Προκύπτει έτσι ο παρακάτω πίνακας.
| 2007 | 2009 | 2012 | 2012 | 2015 | 2015 | 2019 | 2023 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ΝΔ | +2.9 | -1.4 | -2.4 | +4.2 | -2.0 | -2.7 | +1.4 | +5.3 |
| ΣΥΡΙΖΑ | +0.4 | +0.7 | +5.3 | -0.8 | +0.3 | +3.5 | +3.4 | -9.1 |
| ΠΑΣΟΚ | +1.2 | +1.7 | -2.1 | +0.9 | -0.1 | +0.2 | +0.5 | +1.2 |
| KKE | +0.2 | -0.6 | -1.2 | -0.4 | +0.0 | -0.6 | -0.2 | +0.3 |
| ΕΛ | - | - | - | - | - | - | +0.2 | +0.4 |
| ΜΕΡΑ25 | - | - | - | - | - | - | -0.1 | -1.7 |
Αυτός ο πίνακας έχει αρκετό ενδιαφέρον. Στον βαθμό που γνωρίζουμε είναι η πρώτη συστηματική έρευνα για το πόσο λανθασμένα προέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ διαχρονικά. Αντίθετα με τα λεγόμενα των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ βλέπουμε για παράδειγμα πως το μεγαλύτερο σφάλμα που έκανε ο μέσος όρος των δημοσκοπήσεων (πριν το 2023) ήταν 5.3% στις πρώτες εκλογές του 2012. Βλέπουμε επίσης πως στις εκλογές έχει κερδίσει και η Νέα Δημοκρατία “μπόνους” σε σχέση με τις δημοσκοπήσεις +2.9% το 2007, +4.2% το 2012, και +1.4% το 2019. Η διαφορά ανάμεσα στα δύο κόμματα είναι πως για τον ΣΥΡΙΖΑ τα σφάλματα είναι μεγαλύτερα.
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα μπορούμε να κάνουμε μια ανάλυση για να βρούμε το πραγματικό εύρος σφάλματος των δημοσκοπήσεων. Χωρίς να μπούμε σε λεπτομέρειες, μπορούμε χονδρικά να πούμε πως το πραγματικό εύρος σφάλματος για κάθε κόμμα για τις επόμενες εκλογές φαίνεται στον παρακάτω πίνακα
| Πραγματικό Σφάλμα | |
|---|---|
| ΝΔ | ±6.28% |
| ΣΥΡΙΖΑ | ±8.34% |
| ΠΑΣΟΚ | ±2.74% |
| KKE | ±1.80% |
| Ελληνική Λύση | ±2.76% |
| ΜΕΡΑ25 | ±3.22% |
| Πλεύση Ελευθερίας | ±3.52% |
| Νίκη | ±3.42% |
Το ενδιαφέρον στοιχείο εδώ είναι πως το πραγματικό σφάλμα είναι αρκετά μεγαλύτερο από το στατιστικό σφάλμα που υπόσχονται οι δημοσκόποι. Για παράδειγμα για τον ΣΥΡΙΖΑ το πραγματικό σφάλμα είναι ±8.34% ενώ οι δημοσκόποι υπόσχονται συνήθως ±2% ή ±3%. Η ΝΔ έχει επίσης μικρότερο εύρος σφάλματος ±6.28%. Επίσης τα εμπειρικά αποτελέσματα επιβεβαιώνουν σε ένα βαθμό και άλλες υποθέσεις μας. Για παράδειγμα το ΚΚΕ εμφανίζει την μικρότερη απόκλιση στην τελική κάλπη σε σχέση με τις δημοσκοπήσεις. Οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ είναι πολύ συνειδητοποιημένοι για την απόφαση τους και σπάνια την αλλάζουν, ενώ επίσης σπάνια ψηφοφόροι από άλλα κόμματα μετακινούνται μαζικά στο ΚΚΕ την τελευταία στιγμή. Τα μικρότερα κόμματα ΜΕΡΑ25, Πλεύση, Νίκη παρουσιάζουν επίσης μεγαλύτερη αβεβαιότητα σε σχέση για παράδειγμα με το ΠΑΣΟΚ και την Ελληνική Λύση.
Σε παλαιότερες αναλύσεις μας χρησιμοποιούσαμε μια δική μας εκτίμηση του στατιστικού σφάλματος για να υπολογίσουμε μια σειρά από πιθανότητες, πχ την πιθανότητα να μπεί ένα κόμμα στην βουλή, ή να λάβει ένας συνασπισμός κομμάτων 150 έδρες. Για παράδειγμα, αν ένα κόμμα βρίσκεται λίγο κάτω από το 3% ακόμη και μόνο λόγω του στατιστικού σφάλματος υπάρχει μια πιθανότητα να μπεί στην βουλή, και εμείς υπολογίζαμε αυτήν την πιθανότητα. Στις επόμενες εκλογές αντί για το στατιστικό σφάλμα θα χρησιμοποιήσουμε τα παραπάνω δεδομένα για να μοντελοποιήσουμε το πραγματικό σφάλμα που έχουν οι δημοσκοπήσεις σε σχέση με τα τελικά εκλογικά αποτελέσματα. Αυτό το πραγματικό σφάλμα συμπεριλαμβάνει τόσο το στατιστικό σφάλμα όσο και τις άλλες παραμέτρους που αναφέραμε παραπάνω, δηλαδή την αβεβαιότητα που προκύπτει από ένα σώμα ψηφοφόρων που δεν είναι στενά δεμένοι με ένα κόμμα. Για τα μικρότερα κόμματα αυτό κατά βάση σημαίνει περισσότερες πιθανότητες να μπούν στην βουλή αν βρίσκονται λίγο κάτω από το 3%, μιας και η αβεβαιότητα μας είναι πλέον μεγαλύτερη.
Συνοψίζοντας, μπορούμε να εμπιστευτούμε τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ λίγο, τα ποσοστά της ΝΔ παραπάνω, τα ποσοστά των μικρών κομμάτων “στο περίπου” και τα ποσοστά του ΚΚΕ πολύ.
Ένα τελευταίο σχόλιο για το πώς μπορεί κάποιος να κάνει προβλέψεις με βάση τις παραπάνω πληροφορίες. Πρέπει ο αναγνώστης να αναρωτηθεί: “Γνωρίζω πως μάλλον ο ΣΥΡΙΖΑ θα λάβει ±8.34% από το σημερινό ποσοστό των δημοσκοπήσεων στις εκλογές. Έχω κάποιες παραπάνω πληροφορίες οι οποίες να με κάνουν να πιστεύω μια τιμή μέσα σε αυτό το εύρος?” Για παράδειγμα, εάν στα social media και στον πραγματικό κόσμο ο κόσμος δείχνει να είναι οργισμένος με το αποτέλεσμα των προηγούμενων εκλογών το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ μάλλον θα είναι πιο κοντά στο +8.34% και της ΝΔ στο -6.38%. Η δικιά μας εκτίμηση είναι πως μάλλον αυτό το ακραίο σενάριο δεν θα συμβεί μιας και ο ΣΥΡΙΖΑ συνεχίζει να μην εμπνέει με παρουσία του και φαίνεται απλά να ακολουθεί τις εξελίξεις. Ανάλογα πρέπει να σκεφτούμε και για τα άλλα κόμματα.
Μένει να δούμε εάν οι προβλέψεις μας θα επιβεβαιωθούν στις επόμενες εκλογές.